พ่อขุนงำเมือง กษัตริย์ลำดับที่ ๙ แห่งเมืองภูกามยาวหรือพะเยาในปัจจุบัน เป็นพระราชโอรสของพ่อขุนมิ่งเมือง ครองราชย์ในพ.ศ. ๑๘๐๑ จนถึง ๑๘๔๑ ในสมัยที่พ่อขุนงำเมืองปกครองอาณาจักรพะเยาเป็นยุคสมัยที่เจริญรุ่งเรืองมาก พ่อขุนงำเมืองศรัทธาเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ไม่ชอบสงคราม ปกครองบ้านเมืองด้วยความเที่ยงธรรม ผูกไมตรีจิตต่อประเทศราชและเพื่อนบ้าน พ่อขุนงำเมือง ปกครองเมืองภูกามยาว จนเจริญเป็นอาณาจักรใหญ่ ๑ ใน ๓ อาณาจักรของชนเผ่าไทยแถบนี้ นั่นคือ อาณาจักรล้านนา อาณาจักรสุโขทัย และอาณาจักรพะเยา ที่สำคัญพระองค์เป็นพระสหายร่วมน้ำสาบานกับพ่อขุนเม็งรายแห่งเมืองเชียงราย และพ่อขุนรามคำแหงแห่งกรุงสุโขทัย ซึ่งทั้งสามพระองค์ได้กระทำสัตย์ต่อกัน ณ แม่น้ำอิง นอกจากนี้ยังมีการเชื่อกันว่าพ่อขุนงำเมืองเป็นผู้ทรงอิทธิฤทธิ์ โดยกล่าวกันว่าเมื่อพระองค์เสด็จไปทางไหน “แดดก็บ่อฮ้อน ฝนก็บ่อฮำ จักให้แดดก็แดด จักให้บดก็บด” จึงได้พระนามว่า “งำเมือง” ผู้สร้างความรุ่งเรืองให้แคว้นพะเยา
จังหวัดพะเยาได้รับการยกฐานะให้เป็นจังหวัดที่ ๗๒ ในปี พ.ศ. ๒๕๒๐ ชาวพะเยาจึงร่วมใจกันสร้างอนุสาวรีย์พ่อขุนงำเมืองขึ้น บริเวณสวนสาธารณะริมกว๊านพะเยา เป็นรูปปั้นสำริดความสูงเท่าครึ่งขององค์จริงในท่าประทับยืน ทรงชุดกษัตริย์สวมมงกุฎ พระหัตถ์ถือดาบอาญาสิทธิ์ หันพระพักตร์ไปทางกว๊านพะเยา ประดิษฐานบนแท่นสูง พ่อขุนงำเมืองเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวพะเยา ในวันที่ ๕ มีนาคม ของทุกปี จะมีการจัดพิธีสักการะบวงสรวงพ่อขุนงำเมือง เป็นงานประเพณียิ่งใหญ่ของเมืองพะเยา จัดขึ้นทุกปี ตรงกับวันประสูติของพ่อขุนงำเมือง กษัตริย์ผู้ปกครองอาณาจักรพะเยา ซึ่งในพิธีประกอบด้วยการบวงสรวงแบบพราหมณ์ การถวายเครื่องสักการะ เพื่อสักการะดวงวิญญาณของพ่อขุนงำเมืองให้สถิตคู่เมืองพะเยา และประทานสุขสวัสดิ์แก่ประชาชนชาวพะเยา
